Arkadaşlar bu konumuzda yurtdışında modelciler arasında oldukça popüler olan motor sarımına değineceğim. Baştan belirteyim, akıllı adam işi değil, hatta insan işi de değil, ancak biz modelciler de pek normal olmadığımız için, ilgi çekici olabileceğini düşündüm.
Öncelikle, elektrik motorları nasıl çalışır diyerek uzun uzun anlatmayı düşünmüyorum, zaten merakı olanlar rahatlıkla cevabı bulabilirler. Hatta işin daha derinine inmek için kaynak bulmak da çok kolay. Ben bu işi kafaya taktıktan sonra motor sarımıyla ilgili konuları uzun uzun araştırdım, kaynak olabilecek linkleri de konunun sonuna ekleyeceğim.
Motor zaten sarılı, neden uğraşıyoruz?
Motor sarmaya girişmek için öncelikle ya çok hevesli, ya biraz deli, yada oldukça çaresiz olmanız gerekiyor
Motorunuzu normal kullanımla yakmak oldukça zordur, kendi kendine bozulmayan nadir ekipmanlardandır, ama oldu ki yaktınız, buyrun sarın. Ancak benim bu işe girişmemdeki sebebim elimdeki 500kv motoru 450kv'ye çevirmekti. Yani motor sarımınızla oynayarak, motorun size verdiği hareketin hızını ve torkunu değiştirebilir, hatta eğer yeterince iyiyseniz verimliliğini de artırabilirsiniz. Konunun sonuna ekleyeceğim linklerden değişik sarım tipleri ve verimlilik ile ilgili daha detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Peki saralım da, kolay mı, zor mu?
Başta da belirttiğim gibi, motor sarmak insan işi değil. Kolay görünüyor, ancak işe girişmeden ne kadar zor olduğunu anlayamıyorsunuz. Ben konuyla ilgili kaynak ararken youtube'da Scorpion fabrika turu videolarına rastladım. Videoda Hong Kong'lu küçücük kızların motor sardıklarını görünce kendi kendime, "bu kadarcık kızlar sarıyorsa, ben kralını sararım" dedim
Ancak gördüm kralı mıralı...
Şunu da açıkça belirtmem gerekiyor ki, özellikle benim uğraştığım gibi kalın tek telden bir sarım yapacaksanız, düzgün bir sarıma ulaşabilmek için bile oldukça tecrübe edinmeniz gerekiyor. Ancak her yaptığınız sarım bir öncekinden güzel oluyor. Hatta şöyle söyleyim, uğraştığım bu motoru düzgünce sarabilmek, olması gereken sarım sayısı kadar teli slotlara sığdırabilmek için bile tam üç kere herşeyi söküp baştan başladım. Sonuçta düzgün bir iş çıkarabildim sanıyorum, ancak günlerdir ellerim ve kollarım başta olmak üzere, göğüs ve sırt kaslarım da dahil, üst taraf komple ağrıyor
Eğer düzenli olarak göğüs yayı çalışmıyorsanız, sizin de ağrıyacak, ağrımıyorsa, tele yeterince asılmıyorsunuz ve sarımlarınız gevşek oluyor demektir.
Motor özelliklerinde gördüğümüz şeyler nelerdir?
Aşağıda Scorpion HK-4530-450KV motorun (benim sarım sonucu ulaşmaya çalıştığım motor) özelliklerini görüyorsunuz:
Stator Diameter 45 mm (1.77 in)
Stator Thickness 30 mm (1.18 in)
No. of Stator Arms 12
No. of Stator Poles 10
Motor Wind 6T+5T in double Wye
Motor Wire 1-Strand 1.4 mm
Buradan anlamamız gereken şey, motorumuzun 45mm çapında ve 30mm yüksekliğinde bir stator'u (demir çekirdek) olduğu, bunun 12 tane kolu olduğu, sırasıyla bir kolunda 6, takip eden kolunda 5 sarım bulunduğu, sarım telinin yalıtım hariç 1.4mm kalınlığında olduğu ve hareketli kısımda da 10 adet mıknatısın olduğudur. Bu motor tipi kısaca 12n10p olarak geçer. Yukarıdaki "double Wye" olarak ifade edilen ise sarımın tipidir kısaca "Y" olarak da kullanılır. Merak edenler konunun sonuna ekleyeceğim linklerden Delta sarım "D" ve Y sarımla ilgili bilgi edinebilirler.
Ben nasıl sardım?
Gelelim benim ne yaptığıma. Yukarıda da belirttiğim gibi, heves, merak ve biraz da delilikten, elimde atıl durumda olan Scorpion 4530-500kv motorumu 450kv'ye dönüştürmek istedim. Tabi ki 14s olarak kullanacağım
Bunun için orjinali 5T+5T 1.5mm telden sarılı olan motorumu 6T+5T 1.4mm sarımlı hale çevirmeye çalıştım. Tel kalınlığını 0.1mm düşürmemiz gerekiyor çünkü 6. sarımı slota sığdırmanın başka yolu yok. Ancak toplamda daha fazla sarım, daha fazla bakır olacağı için motorun verimliliği ve gücü yükselmiş olacak.
Öncelikle motoru dağıtıp sarımlarını sökmemiz gerekiyor. Bu noktada, motoru sökmek, özellikle alüminyum blok ve stator'u birbirinden zarar vermeden ayırmak için bolca video izlemenizi ve çok dikkatli olmanızı tavsiye ediyorum. Bu parçalar birbirine hem mekanik olarak çok iyi otururlar, hem de epoksiyle yapıştırılmışlardır. Ben ihtiyaç duymadım, ancak epoksiyi zayıflatmak için motorun üst kısmını fırında 250 derecede bir miktar pişirmeniz gerekebilir. (motor biraz renk değiştirebilir.) Ardından eski sarımları temizliyoruz. Bu sarımlar da epoksilenmiş olduklarından sizi biraz uğraştıracaklardır. Keserken alttaki yalıtım malzemesine zarar vermemeye dikkat edin.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Ardından stator'u ince zımpara ile dikkatli bir şekilde güzelce temizliyoruz. Bu aşamada fark edeceğiniz gibi stator çok ince levhalardan bir araya gelmiş bir yapıdır. Zımparayı levhalara dik olarak sürtmeyin ve levhaların birbirinden ayrılmamasına dikkat edin. Eğer ayrılırsa aynı şekilde tam olarak yerine oturduğundan kesinlikle emin olun.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Kullanacağımız aletlerden kesici olmasını istediklerimiz dışındakilerin her köşesini, kenarını, ucunu çok iyi şekilde zımparalayarak ulaşabileceğimiz en yuvarlak ve en pürüzsüz yüzeye ulaşmamız gerekiyor. Gördüğünüz şiş benzeri aleti 1.5'luk alyan ucunu dremel'le uç kısmı tam 1.5mm olacak şekle getirerek yaptım, sarımlar sıklaştıkça yeni sarıma yer açmak için kullandım. Bir cımbızı kırarak tek tarafını sarımları slotların içinde sıkıştırmak ve düzeltmek için kullandım. Plastik kuyruk palleri (karbon kullanmayın, kaplamayı bozuyor) ve tornavida da aynı amaca hizmet etti. Hepsini eğe ve değişik kalınlıklarda zımpara kullanarak sarımların dışındaki enamel kaplamaya zarar vermeyecek hale getirmeye çalıştım. Bu işte en büyük yardımı ise iş eldivenlerinden gördüm. Kauçuk yüzeyi sayesinde hem teli çok sıkı tutup tüm gücümle çekebildim, hem de kaplamasına zarar vermedim. Eğer bugün parmaklarım bu yazıyı yazabilecek kadar çalışıyorsa, bu eldiven sayesindedir.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Sarıma başlamadan önce telimizi uygun boyutta kesmemiz ve her iki ucunu da eğe ve zımparayla yuvarlak ve pürüzsüz hale getirmemiz gerekiyor ki, sarımlar sıkılaştıkça yeni sarımı yapmaya çalışırken eskilere zarar vermesin. Ben 6+5 sarımlar için 120 cm uzunluğunda 6 parça tel kullandım, bu şekilde rahat çalıştım, işin sonunda fazla kısımları rahatça kestim. İşin erbabı 100 cm tel ile de bu sarımı yapabilir. İlk denemelerde 100cm ile sarmaya da çalıştım, ancak son sarımlarda ciddi zorluk çekmiştim.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Slotlara ilk sarımı yaparken, ilk kıvrımı slot dışında uygun kalınlıkta bir yüzeyle yaparsanız iş çok kolaylaşıyor. Ayrıca bahsetmeyi unuttum, ancak slotların içine yerleştireceğiniz yalıtım kağıtları çok önemli. Sarım tellerinin dışındaki kaplama motor için hayati önem taşıyor. Bu kaplamayı korumak ve kısa devre oluşumuna imkan vermemek zorundasınız. Özellikle stator ile olabilecek bir kısa devre esc'nizin kömürleşmesine sebep olacaktır. Yine bahsetmeyi unuttuğum bir nokta, kullanacağınız teli ve yalıtım kağıdını bobinajcılardan bulabilirsiniz. Tabi 1.40-1.50 tel hepsinde bulunmuyor, hatta kalınlığı duyunca "sen ne saracan, napacan o kadar büyük motoru" gibi şaşkınlıklarla karşılaşabilirsiniz. Teli fazla fazla alın, ben ilk seferinde 8 metere tel aldım, ilk denemelerde teli heba ettikten sonra ikinci kez gidip çeyrek makara daha aldım
Fiyat olarak "ver işte bişey" sonrası iki sefer de 10'ar lira verdim
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Yolu yarıladık. Resimlerde gördüğünüz gibi yalıtım levhasının bir ucu bir hata sonucu kırıldı. Kırılan parçayı bulup yerine dikkatlice yapıştırdım. Sarımlar ve izolasyon kağıdının altında kalacağı için sorun yaratmayacak.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bitti mi sandınız? Daha yeni başlıyoruz
Gördüğünüz gibi bir slotta 5 bir slotta 4 sarımımız var, ancak başta 6+5 olacak demiştik. Son turları zig-zag şeklinde ekliyoruz. Zaten dolu olan slotların içine yeni sarımlar sokmakta başarılar
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Gördüğünüz bu hale gelene kadar tam üç kere herşeyi söküp baştan başlamam gerekti, arada 2. 3. gruplarda beğenmeyip söktüklerimi saymıyorum
Gerçekten zor iş, ama eliniz alıştıkça daha güzel oluyor
Artık telleri gruplayıp motora şeklini vermeye geldi sıra.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Telleri gerekli uzunluklarda kesiyoruz ve uçlarındaki enamel kaplamayı alttan parlak bakır çıkana kadar kazıyoruz, zımparalıyoruz. Sonra pense ile büküp, bolca pasta ve lehimle birleştireceğiz. En son güzelce yalıtacağız.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu aşamada ve daha doğrusu her aşamada multimetremizle sürekli kısa devre kontrolü yapmamız gerekiyor. Şu anda üç ucumuzun da birbirine bağlı olması ve stator ile kesinlikle kısa devre olmaması gerekiyor. Bundan sonra statoru motor bloğuna geçici olarak yerleştireceğiz, motorumuzu toplayacağız, önce elimizle, sonra bir matkabın ucuna takıp biraz çevireceğiz. Herhangi bir sürtme olmaması gerekiyor. Özellikle matkapla çevirirken uçları birbirine değdirmeyin ve elinizle de dokunmayın, çünkü her motor bir jeneratördür ve matkapla çevirirken elektrik üretiyor olacaksınız. Sonra yeniden söküp çok dikkatli inceleyeceğiz, sürten bir yer olmadığından emin olacağız. Eğer bir sürtme varsa, sorunu çözüp, gerekirse tamir edeceğiz. Tamir olamayacak kadar kötüyse geçmiş olsun, baştan başlıyoruz
Bu aşamadan sonra eğer motorumuzdan eminsek, üst taraftaki telleri, motor bloğu ve statoru epoksi ile sabitliyoruz. Ardından sarımları sabitlemek için de epoksi kullanıyoruz. Ben üst taraf ve motor blogunda 5dk epoksi kullandım, sarım aralarında ise yerçekiminin işini yapabilmesi için 30dk epoksi kullandım. Sarımların üzerlerine bıraktığım epoksi yavaş yavaş aşağı süzülerek bütün boşlukları doldurdu.
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu RESMİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Artık epoksinin kuruması için bir gün bekleyecek ve motorun düzgün çalışması için dua edeceğiz
Sonuçlar ile karşınızda olmak dileğiyle...
Kaynak konular:
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
Bu LİNKİ görmek için izniniz yok. Giriş yap veya üye ol
